Knjiga hrvatskog autora Šimuna Cimermana “Bitka na Sutjesci – pakao u raju” izazvala je ogromnu pažnju i odjek u javnosti, ne samo u Hrvatskoj nego i u drugim zemljama bivše Jugoslavije. Nakon nedavne promocije u Sarajevu, u utorak će knjiga biti predstavljena i u Zagrebu. To je djelo koje na vrlo zanimljiv način rasvjetljava ne samo događaje iz vremena Drugog svjetskog rata na našim prostorima, nego i refleksije tih istorijskih događaja na vrijeme u kojem danas živimo. Jedan od promotora knjige u Sarajevu bio je novinar Radija Bosne i Hercegovine Amir Sužanj, koji u tekstu koji slijedi pojašnjava zašto je Cimermanovo djelo doživjelo takvu pažnju, posebno u revizionističkim krugovima, i u čemu je njegov značaj danas, više od 80 godina kasnije.
Osvrt Amira Sužnja donosimo u nastavku:
Kako li će prošlost izgledati u budućnosti, pogotovo ova bliža, krvava, koja seže od početaka Drugog svjestkog rata, pa sve do danas? Ovo pitanje evo već tridesetak godina godina postavljaju ozbiljni istoričari, svjesni da ta prošlost, odnosno njena slika u budućnosti, možda neće zavisiti od činjenica – jer bi u tom slučaju to pitanje bilo sasvim suvišno – nego od raznih procesa prekrajanja istorije, koje paralelno i istovremeno vode brojni revizionistički krugovi širom zemalja bivše Jugoslavije. Još od vremena prije prvih demokratskih izbora, kad su na političku scenu isplivale snage koje su otvoreno baštinile fašističko nasljeđe, počele su tendencije sasvim drugačije interpretacije činjenica i događaja iz tog vremena s ciljem rehabilitacije političkih pokreta i snaga koji su bili u službi fašizma kako bi im se dao sasvim drugačiji karakter od onog koji su imali. U Srbiji su ti procesi dobili i dodatnu dimenziju političkom, pravnom i navodno naučnom rehabilitacijom četničkog pokreta, koji je predvodio Dragoljub Draža Mihailović – “Jugoslavenske vojske u otadžbini”. U tom revizionističkom projektu četnički pokret je i službeno proglašen “drugim antifašističkim pokretom” u tadašnjoj Jugoslaviji uprkos hiljadama direktnih dokaza o njegovoj saradnji sa njemačkim, a posebno talijanskim okupacionim vlastima i vojnim jedinicama, od naredbi za zajedničko učestvovanje u vojnim operacijama sa njemačkim, talijanskim i ustaškim snagama, pa sve do reversa za izdavanje oružja, municije, opreme, cigareta, makarona, konzervi, brašna, šećera….
Čitav taj proces revizije i prekrajanja istorijskih činjenica zasnovan je na jednoj tezi: istorija se u socijalističkoj Jugoslaviji pisala i učila iz “falsifikovanih komunističkih arhiva”, pa je tako namjerno stvorena sasvim drugačija, pogrešna slika o tim političkim krugovima i vojnim formacijama u tadašnjim državnim tvorevinama, kojima su upravljale njemačke i italijanske okupacione vlasti.
Tim revizionistima, međutim, na putu stoji jedna “sitnica” koja čitav proces rehabilitacije kvislinških pokreta, iako je ona danas u dramatičnom zamahu, čini apsurdnim – nisu njima problem “falsifikovane komunističke arhive”, nego njemačke, italijanske, britanske, američke i ruske arhive, posebno ove dvije prve sa čitavim spektrom direktnih dokaza o njihovoj kolaboraciji sa okupatorskim snagama, i to od početka do kraja rata.
Knjiga hrvatskog autora Šimuna Cimermana “Bitka na Sutjesci – pakao u raju” svojevrstan je fenomen po mnogo čemu. Prvo – pojavljuje se u vremenu pravog divljanja nacionalističkog, revizionističkog tumačenja Drugog svjetskog rata na tlu Jugoslavije, nudeći dokumente, činjenice i dokaze koji direktno udaraju u same temelje tih revizionističkih platformi i nastojanja da se pojedini pokreti rehabilituju od dokazane saradnje sa okupatorskim snagama. Drugo – utemeljena je upravo na arhivama okupatorskih i savezničkih arhiva, uz iznimno vrijedna i doslovno neoboriva svjedočenja samih učesnika bitke na Sutjesci. Treće, piše je čovjek koji ni vremenski, ni porodično, niti na bilo koji drugi način nije povezan sa tim sudbinskim događajem za ishod Drugog svjetskog rata na tlu tadašnje Jugoslavije, bez ideoloških opterećenja i potrebe za pristrasnošću. I četvrto – autor čitavim nizom iznimno interesantnih pitanja i dilema, sasvim drugačijih od onih koje nude istorijski udžbenici ili djela istoričara i učesnika bitke, nudi isto tako širok spektar logički i istorijski neoborivih odgovora o prirodi i karakteru operacija pokreta i vojski na jugoslavenskom prostoru.
Tumačeći činjenice o operaciji poznatoj pod nazivom “Bitka na Sutjesci” ili “Peta neprijateljska ofanziva”, Šimun Cimerman zapravo daje utemeljena tumačenja za mnoge dileme tog vremena – kako je partizanski pokret, jedan mali politički i vojni faktor u srcu porobljene Evrope, suočen sa nizom nepovoljnih okolnosti i sa svim mogućim neprijateljima, od okupatorskih vojski, ustaša, četnika i drugih kolaboracionističkih snaga do posljedica strateških sučeljavanja preko Jugoslavije iz tog vremena, prerastao u vojnu silu od 785 hiljada vojnika i postao jedna od najjačih savezničkih armija, posebno ako se gleda procentualno, prema broju stanovnika zemalja učesnica Drugog svjetskog rata; kako je taj pokret, od početka razapet i opterećen stranim političkim kombinatorikama i interesima, čak i savezničkih krugova, u prvom redu Britanaca i Rusa, prerastao u nezaobilazan politički faktor u podjeli interesa na planeti nakon pobjede nad fašizmom; zašto je veliki broj nekadašnjih oficira Kraljevine Jugoslavije napustio monarhističke ideje i priklonio se partizanskom pokretu i kako su mnogi od tih ljudi postali proslavljeni partizanski komandanti; zašto je Vinston Čerčil, jedan od najgorljivijih antikomunista u istoriji, odustao od podrške Draži Mihailoviću i okrenuo se partizanskom pokretu. koji su predvodili jugoslavenski komunisti; zašto je pokret Draže Mihailovića, uprkos svim prednostima i okolnostima koje su mu išle na ruku, porazom i rasulom završio najveći ratni sukob u istoriji čovječanstva…
Teško je pronaći djelo koje na temelju samo jedne bitke (doduše, najveće i najvažnije na jugoslavenskom tlu u Drugom svjetskom ratu), na tako interesantan, bolje reći čudesno zanimljiv način, nudeći široku spiralu ubitačno zanimljivih dilema, zapravo nudi odgovore koji rasvjetljavaju ne samo to doba, nego i njegove refleksije na današnje vrijeme u zemljama koje su nastale na prostoru nekadašnje Jugoslavije. U ovoj izuzetno interesantnoj knjizi čitalac neće naći i spoznati tek puko tumačenje karaktera i prirode Drugog svjetskog rata na prostoru nekadašnje Jugoslavije, utemeljeno na teško oborivim argumentima iz raznih izvora, koje autor nudi, nego će pronaći i odgovore zašto neki politički krugovi i strukture, koji danas upravljaju političkim procesima na balkanskim prostorima, tako silno žele promijeniti karakter i prirodu tumačenja Drugog svjetskog rata upetljavajući se u revizionističke lavirinte prekrajanja činjenica.
Autor knjige “Bitka na Sutjesci – pakao u raju” Šimun Cimerman, pored nuđenja mnoštva dokumenata iz arhiva nekadašnjih, kako se to u naše doba obično kaže, zaraćenih strana, svojim djelom na dramatično jednostavan način razara tri najzastupljenije platforme revizionističkog pristupa tumačenja istorije iz doba Drugog svjetskog rata, od kojih su dvije dominantne u Srbiji i bosanskohercegovačkom entitetu Republika Srpska, a jedna u Hrvatskoj.
Objašnjavajući pripreme i okolnosti pred i u toku bitke na Sutjesci, Cimerman nizom dokumenata prikazuje ulogu četničkih jedinica na Neretvi. Svaki od tih dokumenata, u kojima su iz njemačkih i talijanskih arhiva prikazane naredbe, izvještaji, postavljenja i razrješenja, pravci djelovanja i zahtjevi za vojne potrebe, potpuno razgolićuje i obesmišljava danas dominantno prisutan narativ o antifašističkom karakteru četničkog pokreta, odnosno “Jugoslavenske vojske u otadžbini”, i to na temelju jednostavnih pitanja – kako će jedan politički i vojni pokret biti antifašistički ako je od početka do kraja rata sarađivao sa okupatorskim snagama, učestvujući u operacijama pod komandom okupatoskih komandanata; kako će jedan pokret biti atifašistički, ako je jednog od njegovih najuticajnijih komandanata, zapovjednika četnika u Crnoj Gori Pavla Đurišića, sam Adolf Hitler odlikovao željeznim križem, odlikovanjem njemačke fašističke vojske; kako prihvatiti revizionističke stavove da su mnogi četnički komandanti sarađivali sa okupatorom isključivo iz taktičkih razloga čekajući savezničko iskrcavanje na Balkan da počnu borbu protiv okupatora kad su se zajedno s Nijemcima na samom kraju rata povlačili prema Austriji i Italiji; kako će Draža Mihailović biti “prvi gerilac porobljene Evrope”, odnosno čovjek koji je prvi krenuo u gerilsku borbu protiv Nijemaca, ako on u isto vrijeme partizane i njihovo vođstvo optužuje za “preuranjeni ustanak” – ako je prvi krenuo u borbu, kako će nekog drugog optuživati da je prerano krenuo u ustanak; kako su četnici koje su, prema tumačenjima revizinističkih krugova, vodili sposobni oficiri i patriote i koji su imali nepodijeljenu podršku srpskog naroda, izgubili rat protiv partizanskih snaga koje su, opet prema tim revizionističkim krugovima, vodili bjelosvjetski probisvijeti i agenti Kominterne; kako je moguće da je partizanski pokret, koji je, kako tvrde revizionisti, bio omražen u narodu, porastao na gotovo 800 hiljada vojnika, nije valjda šačica komunista terorom natjerala gotovo milionsku masu da postane partizanska?
Ovo djelo u korijenu razbija još jedan izrazito bahat i drzak revizionistički mit, koji posebno propagira predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik – da je partizanski pokret imao dominantno srpski karakter i da su pripadnici ostalih naroda, posebno Hrvati i Bošnjaci, tom pokretu prišli tek pri kraju rata, kad je bilo jasno ko će biti pobjednik. Da bi se ta bezobrazna tvrdnja potpuno ogoljela dovoljno je uzeti samo dva primjera iz bitke na Sutjesci. Samo iz grada Šibenika i okoline na Sutjesci je bilo 1319 partizana i partizanki, poginulo je 787. Samo iz Splita i okoline, u bici na Sutjesci učestvovalo je 1019 partizana, a poginulo je 688. Velika većina njih bili su Hrvati. Otkud ti ljudi na Sutjesci u proljeće 1943. godine kad se ishod Drugog svjetskog rata još nije ni nazirao, i to u jedinicama koje su bile u borbi već više od godinu dana, ako su se Hrvati navodno masovno priključili partizanima tek pri kraju rata? Sutjeska je samim svojim faktima, golim brojkama, negacija svih narativa revizionističkog pristupa.
Cimerman na jedan briljantan način razotkriva i obesmišljava još jednu revizionističku platformu, naročito prisutnu u današnjoj Hrvatskoj, prema kojoj partizanski pokret, svejedno što je jedini nosilac antifašističke borbe u tadašnjoj zajedničkoj državi, treba posmatrati u kontekstu izjednačavanja “svih totalitarnih režima”. Prema tom pristupu, “zbog komunističkih zločina tokom i nakon Drugog svjetskog rata, partizanski pokret je u osnovi zločinački i u tom svjetlu treba posmatrati i Neretvu, Sutjesku i druge partizaske bitke – kao puki uvod u masovne zločine komunističkog režima”. Kreatori tog pristupa zaboravili su pojasniti samo jednu pojedinost – kakve veze ima dalmatinska mladost ili svejedno, šumandijska mladost, crnogorska, bosanska, krajiška, banijska… koja je kosti rasula po raznim Neretvama i Sutjeskama, sa stvarnim i umišljenim promašajima i grijesima poslijeranog komunističkog rukovodstva i kako oni mogu biti odgovorni za bilo šta poslije rata. Ti mladi ljudi samo su bljesnuli u jednom teškom istorijskom trenutku borbe protiv najvećeg zla u istoriji čovječanstva i izginuli u tutnjavi tog stravičnog vremena. Nisu imali vremena ni da spoznaju šta je to vlast, šta je režim, pogotovo totalitarni, i da sanjaju o njemu, a kamoli da ga još i stvaraju. Njihov život imao je samo jednu misiju – borbu protiv fašizma.
Knjiga Šimuna Cimermana izazvala je neviđeno zanimanje, i to u vremenu u kojem to niko ne bi očekivao. Prekrajanje istorije uzelo je velikog maha, od vremena bitke na Sutjesci prošlo je više od 8 decenija, sama pomisao da čovjek danas napiše ovakvu knjigu i na ovakav način ravna je čudu, a mlade generacije odrastaju u “nekom drugom filmu”, nemaju pojma o tome i ne interesuje ih ni Neretva ni Sutjeska.
Ali otkud onda toliko interesovanje za ovo djelo kod onih koji bi da čitaju i pišu istoriju u kojoj bi u najmanju ruku bilo najbolje da se baš i ne zna šta je ko bio i šta je ko radio u doba fašizma kad se već ne može dokazima preći na stranu pobjede i istine? Pune su društvene mreže komentara, pogotovo negativnih, od istih onih političkih struktura koje se osipaju na sami pomen partizana i koje bi u startu da obezvrijede i popljuju Cimermanovu knjigu. Zašto?
Zato što je teško naći slično djelo u kojem autor na samo 400 strana postavljajući toliko briljantnih pitanja zapravo nudi tako mnogo racionalnih, razumnih odgovora, ne samo o karakteru snaga i događaja u Drugom svjetskom ratu, nego vrlo direktno i u našem vremenu. Baš u tome je veliki značaj knjige Šimuna Cimermana.
